Нацыянальнае загаенне татар 

У канцы траўня татарская журналістка Фарыда Курбангалеева ўзрушыла інтэрнэт сваёй публікацыяй. «Мая асабістая дэнацыфікацыя», распавёўшы аб жыцці нярускіх у Расіі. Аднак пазначаная тэма – толькі вокладка, пад якой аўтар схавала мноства складаных і непрыемных тэм: пра самацэнзуру і ўнутраную эміграцыю, пра годнасць нацыянальную і асабістую, пра выбар паміж самарэалізацыяй і гідкімі кампрамісамі ў ксенафобскай імперыі пад лозунгам «сяброўства народаў».

Фарыда ханым, як сапраўдная інтэлектуалка, раскрывае праблемы, падаючы чытачу магчымасць самастойна знайсці адказы. Адказы на пытанне: “Як мы тут апынуліся?”.

Экзістэнцыйны абрыў 

Небеспадстаўна наш народ лічыць сябе мудрым, упартым і хітрым. Гэтым нацыянальным якасцям татараў прысвечана мноства прымавак, анекдотаў і жартаў. Стагоддзі знаходжання ва ўлонні імперыі навучылі нас выжываць не проста як групу індывідаў, а як нацыю. Выжываць у такіх умовах значыць абавязкова прыстасоўвацца – навучыцца пазбягаць не толькі маўленчых зваротаў, але і форм мыслення, якія нагадваюць нам аб рэальным становішчы народа. Для такіх гістарычных працэсаў, як акупацыя з наступным знішчэннем тытульнага насельніцтва і засяленнем земляў Казанскага ханства каланістамі, у нас ёсць фраза “такія былі часы”. Мэтанакіраваную палітыку знішчэння татарскай мовы і культуры мы называем «глабалізацыяй». Забарону нацыянальных партый мы абавязкова тарпедуем фразай “я палітыкай не цікаўлюся”.

Вядома, не цікавішся! Яшчэ б! Як тут зацікавіцца, калі за палітыку можна і ў турму загрымець? Тым больш за “татарскую палітыку”.

Каб не звар’яцець ад усіх гэтых непрыемных думак, татарская калектыўная свядомасць сфармавала свой нацыянальны імунітэт. Татарын знаходзіць спрытныя тлумачэнні і апраўданні свайму прыніжанаму становішчу. Татарын ніколі не прызнае, што яго паставілі ў позу для згвалтавання – ён прыйдзе да высновы, што “апынуўся ў цяжкім становішчы”, і з гвалтаўніком можна калі не дамовіцца – то паспрабаваць яго абхітрыць.

Высокаадукаваныя татары растлумачаць, што гэтыя адвечныя навыкі, сфармаваныя ў каланіяльнай свядомасці мас, дапамаглі нам захавацца як нацыі. Трэба прызнаць, што так яно і ёсьць. Так, мы не нацыя воінаў, мы не нацыя годных і адважных, мы не нацыя свабодалюбівых, але ўсё ж – мы ёсць! Мы існуем ужо стагоддзі, але стратэгія нацыянальнага выжывання не можа быць стагоддзямі нязменнай.

Нацыя не здольная займацца толькі бесперапынным выжываннем і захаваннем цярпення, як і ўвесь час знаходзіць маральны кампраміс, межы якога бясконца адсоўваюцца.

Рана ці позна надыдзе момант, калі нага пераступіць праз экзістэнцыйны абрыў, за якім ужо няма татараў – толькі рускі плавільны кацёл.

Рацыянальнасць барацьбы і ірацыянальнасць ахвяры

Усе без выключэння дзеячы татарскага нацыянальнага руху прымяраюць на сябе ролю савецкіх дысідэнтаў – пакутнікаў-інтэлектуалаў, якіх некалі абавязкова высока ацэняць татарскія нашчадкі, назавуць «сумленнем нацыі ў цёмныя часы». Магчыма. А магчыма, і не. Можа быць, “татарскіх нашчадкаў” і зусім не будзе, як і татараў з Татарстанам? Гэта таксама вельмі рэальны сцэнар. Ва ўмовах страты татарскай мовы і секулярызацыі грамадства знішчаюцца апошнія перашкоды на шляху ператварэння татарына ў рускага.

«Чым тут дапаможа гвалт?» – спытаеце вы.

Мноства антыкаланіяльных паўстанняў не прывялі да здабыцця незалежнасці, наадварот – завяршыліся разгромам нацыянальных рухаў і знішчэннем лепшых прадстаўнікоў нацыянальнай арыстакратыі. Парадокс у тым, што без гэтых “безразважных і непатрэбных ахвяр” складана сабе ўявіць гісторыю большасці еўрапейскіх нацый. Менавіта акты палітычнага гвалту і ўзброенага супраціву з’яўляюцца самататрапінам для нацый без дзяржаў – гармонам нацыянальнага росту, без якога нацыя засынае вечным сном.

Польскую дзяржаўнасць без Юзэфа Пілсудскага неяк цяжка сабе ўявіць. Складанасць заключаецца яшчэ і ў тым, што аддзяліць персону Пілсудскага ад палітычнага гвалту таксама немагчыма. Пілсудскі – дзяржаўны дзеяч і ваеначальнік, але ў канцы XIX стагоддзя яго біяграфія поўніцца не “пастановамі”, “дэкрэтамі” і “перамовамі”, а “дыверсіямі”, “баявымі акцыямі” і “экспрапрыяцыямі”.

Ненавісныя Крамлём бандэраўцы пацярпелі паразу ў супрацьстаянні як з Польшчай, так і з Савецкай Расіяй. Але менавіта АУН стала той сілай, якая пасля страты дзяржаўнасці, пасля голаду і рэпрэсій літаральна за руку схапіла ўкраінскі народ над прорвай небыцця. Менавіта АУН, а не адукацыйныя суполкі кшталту «Просвіты» прымусілі лічыцца з украінцамі і зрабілі іх суб’ектамі еўрапейскай гісторыі. Менавіта сябры АУН вызначылі вектар напрамку ўсяго нацыянальнага руху. Адзіны шлях – да свабоды і дзяржаўнасці любой цаной.

Гэты ж тэзіс стасуецца і народаў, якія не змаглі здабыць дзяржаўнасці. Напрыклад, баскаў і каталонцаў. Доўгія і цяжкія для баскскага народа дзесяцігоддзі кіравання Франка менавіта “Euskadi Ta Askatasuna” прымушала біцца нацыянальнае сэрца. Вядома, правоў і свабод, аўтаноміі і самакіравання дамаглася не гэтая арганізацыя, а легальныя партыі палітычнымі метадамі – шляхам перамоваў, саступак і кампрамісаў. Але пайшоў бы Мадрыд на гэтыя саступкі, сеў бы за стол перамоваў, калі б ЭТА не існавала? Нават не так: «Было б з кім весці перамовы з баскскага боку? Ці існавалі б партыі “Batasuna” і “Euzko Alderdi Jeltzalea” без барацьбы нацыяналістаў?”. Усе гэтыя пытанні стасуюцца і каталонцаў з іх «Terra Lliure», якая праіснавала да 1995 года.

У адрозненне ад палякаў, украінцаў, баскаў і каталонцаў, татарскі нацыянальны рух разглядае магчымасць ужывання гвалту зыходзячы толькі з меркаванняў асабістай бяспекі і камфорту – “гэта прывядзе да бессэнсоўных ахвяр і не прынясе жаданага палягчэння”.

Мы баімся прызнаць, што сённяшні стан татарскага народа патрабуе палітычнага гвалту, як сэрца, якое спынілася, патрабуе разраду дэфібрылятара. 

Не абвастрай, кладзіся ў магілу!

Татарская інтэлігенцыя заражана ідэямі суіцыду. Казённыя і кухонныя татарскія патрыёты – гэта значыць аўтары «Стратэгіі развіцця татарскага народа» і яе крытыкі – апантаныя думкай, што «неяк яно будзе», «нешта павінна здарыцца» і… «будзем паглядзець». Бо «далей так нельга», «у народа забралі надзею», «татараў пакрыўдзілі» і іншыя нацыянальныя стогны.

І вось татарскі мудры бабай, празорлівы галім, стаіць па шчыкалатцы ў народных слязах і махае рукамі, імкнучыся прыцягнуць татарскую моладзь: «Малай! Татарскі народ мае патрэбу ў табе! Давай да нас, у нашу калюжыну слёз і пакут!».

Але варта камусьці прапанаваць мужам татарскай нацыі (трэба прызнаць, што самым смелым і адважным у нашым народзе з’яўляецца не муж, а спадарыня, – але гэта тэма для асобнай гутаркі) выйсці з калюжыны і выцерці смаркачы – паднімецца страшнае выццё крыўдаў і ментарскіх настаўленняў . «Ды калі б не мы, ды калі б не наша пакаленне – невядома, што было б з татарскім народам», – растлумачаць нашы інтэлектуалы.

Калі 10-15 хвілін паслухаць сапраўднага татарскага патрыёта, ён растлумачыць вам, што татарам і раней і зноў змагацца куды складаней, чым усім астатнім. Чачэнцам, грузінам, азербайджанцам і ўкраінцам – ім проста пашанцавала.

Калі б татары мелі такія магчымасці, такіх саюзнікаў, такія… (тут прыводзіцца доўгі пералік важных і адсутных умоў для барацьбы) – тады «без булдарабыз».  

Вядома, уся гэта грымучая сумесь з няўдачнікаў, нэндзаў і прыстасаванцаў не здольная прыцягнуць у свае шэрагі моладзь. Бо маладосць па сваёй прыродзе – гэта жыццё, гэта парыў, гэта адмаўленне фальшу на біялагічным узроўні. Менавіта таму татарская моладзь хутчэй апынецца ў шэрагах Z-арміі, ляжа трупам на чарговай захопніцкай вайне расейцаў, чым стане ў адну калюжыну слёз і смаркачоў з групай нацыянальных мазахістаў, якія гадамі вымочваюць свае ічыгі ў гэтай калюжыне комплексаў, крыўдаў і няздзейсненых надзей.

Сёння татарскі народ – гэта цяжка хворы пацыент, які не толькі не жадае лячыцца, забараняючы апрацоўваць свае раны і пераварочваць сябе на матрацы, але і патрабуе сабраць каля бальнічнай койкі ўсіх сваіх сваякоў – далёкіх і блізкіх, каб слухалі стогны, згаджаліся з ім і шкадавалі яго.

Сэрца патрабуе ўдару, а не слёз

Татарскае сэрца замерла. Кроў застыла ў венах і сасудах, скура бляднее, зрэнкі пашыраюцца і перастаюць рэагаваць на святло. Выратаваць арганізм можа толькі ўдар – толькі сіла, якая зноў прывядзе цяглічную тканіну ў дзеянне і прымусіць працаваць помпу жыцця.

Такім электрычным імпульсам можа быць адзін татарын, які здзейсніць адзін смелы ўчынак. Учынак, якой абавязкова будзе асуджаны «прагрэсіўнай татарскай грамадскасцю» і прымусіць паказальна хрысціцца Мініханава і Мухаметшына, даказваючы сваю вернасць і адданасць расейцам. Учынак, з якім ніхто публічна не зможа салідарызавацца, але якім будуць захапляцца тысячы татарскіх сэрцаў, у якія сілай ударыць кроў… не рабоў, а татараў.   

Ісрафіл Шарыпаў