Часам Мядзведзь можа быць Лісой

Памятаеце дзіцячую казку пра двух недарэк-медзведзянят, якія ніяк не маглі правільна падзяліць знойдзеную галоўку сыра, пакуль ім не «дапамагла» ліса? Бедным мішкам усё здавалася, што галоўная бяда ў тым, што ў другога кавалак больш. Ліса ўзялася дапамагчы. Яна ўраўноўвала-ўраўноўвала, пакуль не пакінула прагным братам па малюсенькім агрызку. Затое абсалютна аднолькаваму.

Часам, учытваючыся і ўслухоўваючыся ў спрэчкі татарскіх і башкорцкіх гора-патрыётаў, не магу адкараскацца ад уражання, што сітуацыя выдатна нагадвае казку з дзяцінства. Ужо колькі пісана-гаворана пра непрадуктыўнасць… ды не, хутчэй пра шкоднасць узаемных папрокаў для барацьбы за правы свайго народа, але не, раз-пораз зноў успыхваюць бессэнсоўныя разборкі, узаемныя папрокі. Успамінаюцца сярэднявечныя крыўды – хто каго калі здрадзіў, абмусоліваюцца векавой даўнасці тэрытарыяльныя прэтэнзіі – каму які кавалак зямлі належыць па праве спрадвечнага першынства. З упартасцю, годнай лепшага прымянення, і адзін, і другі бок імкнуцца не так абараніць свае правы, як паспрабаваць хоць крыху ўшчаміць правы другога. Зразумела, гэта ўсяму свету заўважна і зразумела. Зразумела, сітуацыяй для сваіх мэт карыстаецца трэці бок. Тая самая хітрая і цынічная Ліса з дзіцячай казкі, якая аб’ядае двух прасцякоў, якія не ўмеюць зірнуць на сябе і ўсю сітуацыю з боку. Каму ў дадзены момант дастаецца роля Лісы, чытачу, думаю, зразумела.

Якая мова старажытная і якая ад якой пайшла развівацца – яшчэ адно актуальнае пытанне, рашэнне якога далёка ад разумнага кампрамісу.

І адны, і іншыя дыспутанты настойваюць на ўмове, каб іх мова была другой дзяржаўнай у чужой рэспубліцы. Прычым, калі пасадзіць татарына і башкорту за адзін стол і даць абодвум аднолькавае заданне – напісаць праграму развіцця чужой мовы ў сваёй рэспубліцы, то напішуць яны абсалютна ідэнтычныя тэксты. Але вось абмяняцца гэтымі тэкстамі і выкарыстоўваць іх на практыцы – наадрэз адмаўляюцца.

Зноў пачынаецца бясплодная і шкодная спрэчка, якая разбурае перспектывы ўзаемаразумення і памяншае эфект ад сумеснай барацьбы за правы той жа паміраючай роднай мовы.

Але гэта мала каго хвалюе. У планах на будучыню сёй-той робіць стаўку на іслам, нехта спадзяецца на дапамогу магутнай Турцыі. Што замінае паверыць ва ўласныя сілы і сінэргію ад узаемадзеяння з суседзямі-цюркамі-мусульманамі – незразумела.

Таму! Ужо пісаў і яшчэ раз паўтаруся аб сваім бачанні рашэння праблемы:

у тэрытарыяльных пытаннях – адмовіцца ад узаемных прэтэнзій. У гэтых разборках нічога набыць немагчыма, можна толькі страціць. У крайнім выпадку – звяртацца ў міжнародны арбітраж, загадзя пагадзіўшыся прыняць любое яго рашэнне;

у нацыянальна-культурных пытаннях – заставацца грамадзянінам краіны пражывання і развіваць культурную аўтаномію ў рамках дыяспары: ствараць свае школы, зямляцтвы, фальклорныя ансамблі; шукаць матэрыяльную і маральную падтрымку ў землякоў-суседзяў, адпраўляць здольную моладзь да іх на вучобу, засноўваць стыпендыі; узнагароджваць аўтараў, якія працуюць на нацыянальна-патрыятычным кірунку і гэтак далей;

у пытаннях мовы – дзяржаўная мова ў Татарстане татарская, у Башкартастане – башкорцкая. Башкорцкая мова для татарскіх башкортаў – у школах як другая замежная, нараўне з англійскай/французскай/кітайскай. Для ахвочых арганізуюцца нядзельныя школы роднай мовы і культуры. Аналагічна для татарскага ў Башкортастане. Яўрэі ўжо 30 гадоў так дзейнічаюць на абшарах усяго былога СССР, працуе безадмоўна;

перастаць весці размовы аб арганізацыі нацыянальнай аўтаноміі, прынамсі, на бліжэйшы час, інакш пачнецца ўсобіца і кровапраліцце. Шчыльнасць засялення і церазпалосіца ў гэтым пытанні такая, што па-мірнаму яе не пераадолець. Уявім, як адны будуць папракаць іншых, што «нас мала і вы нас прыгнятаеце». Іншыя скажуць «нас шмат, мы на сваёй зямлі, а вы прыблуды і незаконна пампуеце правы». Ліса, якая пільнуе побач, падтрымае абодвух спрачальнікаў, а потым прапануе быць пасярэднікам… І ўсе поспехі папярэдняй барацьбы пойдуць прахам.

Лідары татарскага нацыянальнага руху павінны перастаць пазіцыянаваць татараў Башкартастана ў якасці траянскага каня: ледзь што – мы як зробім рэферэндум, ды як пакажам усім вам! Аналогія невідавочная, але Татарстану варта перачытаць гісторыю Нагорнага Карабаха і зрабіць высновы са справядлівага жадання Ерэвана мець нешта большае, чым дыяспару. «Бо на захадзе Азербайджана велізарныя тэрыторыі, на якіх спрадвеку жылі армяне!» – чым скончылася гэтая гісторыя для армян, ведаюць усе. Дарэчы, таксама не без долі хітрай Лісы. І няхай татараў не бянтэжыць параўнанне менавіта з армянамі, а не з азербайджанцамі. У гэтай гісторыі яны будуць іграць менавіта з тых пазіцый, з якіх пачыналі армяне.

Савет братам-башкортам. Калі вы сапраўды жадаеце будаваць палітычную нацыю – а я веру ў шчырасць намераў Руслана Габасава – вам неабходна ясна заявіць татарам Башкартастана, што быць часткай башкірскай палітычнай нацыі не азначае адмовіцца ад свайго нацыянальнага «Я». Татары ў незалежным Башкартастане павінны атрымаць магчымасць ствараць татарскія палітычныя партыі, татарскія арганізацыі і дабрачынныя фонды, якія будуць абараняць інтарэсы татарскага насельніцтва краіны. Менавіта так жыве цывілізаваны свет. Поле для дзеянняў абмежавана адным табу – ірыдэнтай, тым самым траянскім канём, якім так любяць палохаць гарачыя татарскія галовы башкортаў.

Праект канфедэрацыі Ідэль-Урал – гэта хутчэй Еўрасаюз, чым АДКБ.

Няма сэнсу пачынаць вайну праз перанос мяжы, бо кожны народ мае ўсе без выключэння палітычныя інструменты для сумленнай барацьбы і канкурэнцыі, аж да ўплыву на дзяржаўную палітыку. Аднак як уплываць на гэтую палітыку – гэта ўжо рашэнне саміх грамадзян Башкартастана, у прыватнасці і татараў.