Ці магчыма расейскае пакаянне?

Шкада толькі – жыць у гэтую пару выдатную

Ужо не давядзецца ні мне, ні табе.

Н. А. Някрасаў

Зыходзячы з асабістых кантактаў, зраблю выснову, што спадзявацца на прызнанне расейцамі сваёй віны за вайну ва Украіне, за каланіяльную палітыку ў адносінах да малых народаў сваёй краіны, за шматвяковы шавінізм і іншае зараз не варта. Занадта слабы сёння раздражняльнік, неабходны для абуджэння расейцаў. Слабы нават для таго, каб проста задумацца над сітуацыяй, а ўжо каб заклапаціцца, усхвалявацца і здрыгануцца ад жаху за зробленае – такога і блізка няма. Пакуль што зладжана працуе дзяржаўная машына: прапаганда прамывае мазгі, дзяржбяспека сочыць за незадаволенымі і своечасова іх ізалюе, выцясняе за мяжу ці ліквідуе. Расгвардыя ў баявым становішчы чакае сігналу да ўжывання спецсродкаў па магчымых пратэстоўцах. Да таго ж у Крамля пакуль яшчэ ёсць грошы, каб падкідваць іх абывацелю, які жыве ад зарплаты да зарплаты, які не зазірае далёка наперад, здавольваецца даступнымі нізкапробнымі задавальненнямі. Да моманту катарсісу, «як да Кіева ракам» – у прамым, пераносным і ваенным сэнсе.

Цікавы погляд на праблему выказаў Даніла Ткачэнка – аднаго з самых прыкметных расейскіх фотамастакоў, які атрымаў прыз World Press Photo і нямала іншых прафесійных узнагарод. У Расеі ён аб’яўлены ў міжнародны вышук, супраць яго ўзбуджана крымінальная справа: Ткачэнка планаваў дыстанцыйна падпаліць сінія і жоўтыя дымавыя шашкі, каб для ўдзельнікаў маскоўскага парада 9 мая 2022 года паветра ператварылася ў флаг Украіны. Мастаку здрадзілі, спецаперацыя сарвалася, прыйшлося бегчы за мяжу. Далей прамая гаворка Д. Ткачэнка: «Усё, што адбываецца, жудасна, але, напэўна, усё адбываецца так, як павінна адбывацца. Пазітыўна тое, што скончыўся 20-гадовы застой у Расеі. Такое адчуванне было, што немагчыма нешта змяніць, а зараз з’явілася надзея на перамены. Вядома, страшна, што гэтыя перамены будуць цяжкія. Але ёсць рух да чагосьці новага…»

Праводзячы паралелі з пакаяннем немцаў пасля ВМВ, варта памятаць, што разварот – адназначны і канчатковы – адбыўся ўсё ж такі не тады, калі вядучыя філосафы-гуманісты Германіі вывелі формулу віны і адказнасці ўсіх грамадзян Рэйха за ваенныя злачынствы, а тады, калі В. Брандт у Варшаве на каленях папрасіў прабачэння ў народа Польшчы. “Над прорвай нямецкай гісторыі, адчуваючы цяжар мільёнаў забітых, я зрабіў тое, што робяць людзі, калі адных слоў мала”, – напісаў пасля Брандт у сваіх мемуарах.

Азіраючыся ў мінулае, многія гісторыкі сыходзяцца ў меркаванні, што вызнаемая Брандтам палітыка збліжэння была крокам на доўгім шляху да ўз’яднання Германіі, якое завяршылася ў 1990 годзе. Але перад гэтым быў працяглы перыяд асэнсавання немцамі ролі Германіі ў вайне, месцы кожнага нямецкага грамадзяніна, персанальнай віне, адказнасці, шляхах прызнання сваёй віны, пакаяння, у рэшце рэшт.

На жаль, казаць пра якія-небудзь сімвалы прымірэння Расеі з тымі, хто пакутаваў ад яе зневажанняў, жорсткасці і падступнасці, абсалютна заўчасна. Гарачыя слёзы прасвятлення ніхто з расейцаў праліць не гатовы і не плануе. Стан расейскай грамадскай думкі на дадзены момант можна апісаць словамі “асалапелі”, “ашаломленыя”. Расейскае грамадства ў некаторай разгубленасці клапатліва шукае спосабы тлумачэння сітуацыі і апраўдальныя прычыны няўдач на знешнім ваенным і ўнутраным міжнацыянальным фронце. На знешнім не вельмі добра атрымліваецца з Украінай і УСУ, а на ўнутраным малыя народы РФ раптам загаварылі аб сваіх правах. Хто б мог падумаць, яшчэ ўчора на ўсіх каналах ТБ расказвалі пра вечнае сяброўства і брацкую адданасць дзесяткаў нацыянальных меншасцяў краіны, а сёння з’яўляюцца людзі, якія называюць сябе нацыянальнымі дэмакратамі, і заклікаюць да выхаду са складу Расеі. І да іх пачынаюць прыслухоўвацца!

Таму казаць аб гіпатэтычнай магчымасці прызнання сваёй віны расейцамі можна будзе гадоў праз сорак пасля дэзінтэграцыі імперыі і з’яўленні новых нацыянальных дзяржаў на яе былой тэрыторыі. Калі да іх дойдзе, што Расейскі Рэйх не вечны, што ён ішоў не той дарогай не ў той бок, што ўсе мы, расейцы, у нейкай меры былі вінаватыя ў гэтым руху да прорвы. Што новым пакаленням расейцаў трэба абіраць іншы шлях, і што трэба павініцца і прасіць прабачэнні ў ахвяр.