Страляць у сваіх: чаму нас вучыць досвед украінцаў

Ці варта набываць ваенны досвед, які можа спатрэбіцца для абароны свайго народа, у шэрагах імперскай арміі, калі ведаеш, што можа прыйсціся страляць у братоў – па крыві ці па веры? Давайце паглядзім на досвед украінцаў, якія праз гэта ўжо прайшлі.

Існуе меркаванне, што ўкраінцы пачалі атрымліваць досвед барацьбы з Расейскай імперыяй яшчэ 100 гадоў таму у шэрагах нацыянальнага падраздзялення Сечавых Стральцоў у складзе войскаў Аўстра-Венгрыі. Не магу з гэтым пагадзіцца!

Паколькі пасля распаду Кіеўскай Русі Украіна ўваходзіла ў склад Вялікага Княства Літоўскага, Жамантыйскага і Рускага (дакладней было б пісаць Руського) – непрымірымага ворага і канкурэнта Масковіі на міжнароднай арэне, то казаць аб традыцыі супрацьстаяння ўкраінцаў і рускіх (па факце маскавітаў) можна ўжо з гэтага перыяду. Гістарычная праўда абвяшчае, што ўкраінцы (у XIV ст. – русіны) і маскоўцы ніколі не ўспрымалі адзін аднаго як народы аднаго кораня, а толькі як суседзяў, часам як аднаверцаў (хоць гэта рэдка станавілася вызначальным фактарам у выбары боку спрэчкі).

У 1564 г. гетман Багдан Хмяльніцкі падпісаў дамову аб ваенным саюзе з Масковіяй. У сакавіцкіх артыкулах 1654 года (іншыя назвы: «Пераяслаўскі дагавор», «Артыкулы Багдана Хмяльніцкага», «Артыкулы Войска Запарожскага», «Пераяслаўскія артыкулы» – комплекс дакументаў, якія рэгламентуюць палітычнае, прававое, фінансавае і ваеннае становішча Украіны пасля Пераяслаўскай рады) ні пра якім далучэнні ці ўваходжанні ў склад Расеі гаворка не ішла. І што ў выніку? Ваенны саюз маскоўцы (якія сталі неўзабаве па капрызе Пятра І расейцамі/рускімі) перафарматавалі ва «ўваходжанне ў склад Маскоўскага царства, пад руку рускага цара». Цяпер такое назвалі б «кідок» або «фінт вушамі». Па сутнасці – звычайнае рускае падступства, універсальны прыём уціхамірвання народаў. Напрыклад, у жніўні 2014 г. пад Ілавайскам, калі расейцы акружаным украінцам паабяцалі зялёны калідор, а калі тыя паверылі і сталі выходзіць – расстралялі з артылерыйскіх прылад прамым навядзеннем. Ва Украіне пра гэта да гэтага часу сумныя песні спяваюць. Ну, ды добра, мы зараз не пра Ілавайск. Мы пра тое, як Украіна, шляхам пастаяннага ўразання яе правоў за паўтара стагоддзя пасля не падтрыманай і не прызнанай Казацкай радай дамовы аб ваенным саюзе, стала часткай Расейскай імперыі, а яе жыхары – прыгоннымі рабамі.

Запарожскія казакі пасля Пераяслава спрабавалі шукаць выхад для захавання хаця б казацкіх вольнасцяў і прывілеяў, заслужаных у баях. Але Расея ўжо пры Пятры была той самай Расеяй, што мы з вамі ведаем: казацкага старшыну падкупілі, незадаволеных выслалі, пакаралі смерцю, упяклі ў манастыры. А астатніх сілком сталі перарабляць у рускіх, пераконваючы, што ўкраінцы мусяць быць удзячнымі Расеі за гэта.

Але зараз няма сэнсу пераказваць ход украінска-расейскага супрацьстаяння, пра гэта ўжо тоны кніг напісаны. Я прыводжу прыклад таго, якія фактары ўплывалі на фармаванне адносін паміж украінскім і расійскім народамі. І па цвярозым разважанні можна сказаць, што бясспрэчных, ці хаця б дакладных, аргументаў на карысць сяброўства і братэрства проста няма.

Тут мэтазгодна прывесці асаблівы прыклад палітыкі Савецкай Расеі, а потым СССР у адносінах да «братоў»-украінцаў.

Несалодка жылося ўкраінцам у царскай Расеі, яны былі амаль невычэрпным рэсурсам для вядзення розных неабходных ураду войнаў, правядзення засяленняў-перасяленняў, каб разбавіць непакорлівае насельніцтва нейкай новай «сабранай» тэрыторыі. Так, несалодка было, але каб дадумацца вымарыць голадам 5-7 мільёнаў сялян-украінцаў – такога нават расейскі імператар не змог прыдумаць.

У Расеі прынята ў Галадамор не верыць ці апраўдвацца, што голад усюды быў. Я таксама некалі ў гэта верыў. Але потым пабываў ва Украіне ў гасцях ва ўкраінскіх татараў, у дыяспары на Данбасе, ды і проста па Украіне паездзіў. І магу сказаць, што голад ва Украіне немагчымы, таму яго ніколі там і не было, калі толькі не ўмешваўся ўрад ці адбываліся сацыяльныя катаклізмы. Украінцы любяць сваю зямлю, умеюць за ёй даглядаць, пустуючай зямлі не сустрэнеш. Увесну палова Украіны працуе на агародах, на дачах, на палях. «Зямля пракорміць», – казалі мне ўкраінскія старыя, пераступаючы камяк мазолістымі рукамі. Ды і зямля там добрая. Пры правільным абходжанні, як гаворыцца, палку ўторкніце і прарасце. Не ўрадзіць пшаніца – будзе садавіна, будзе гародніна, за год украінцу можна адкарміць свінню, можна разводзіць трусоў, пасвіць буйную і дробную жывёлу, шмат чаго можна нарыхтаваць. А вось голаду не можа быць! Украінцы не такія, каб ленавацца і не выкарыстоўваць сваю зямлю. І не такія, каб жыць на авось, не клапоцячыся аб заўтрашнім дні і не запасаючы ўсё, чым можна назапасіцца. І які ўкраінскі селянін без свінні? Такіх не бывае яшчэ з часоў сярэднявечча, калі нашы землякі ў набегах адбіралі ў сялян усё, акрамя свінні. Украінцы ведалі: прыйдзе набег, забяруць усё, але татарын зірне ў бок свінкі, плюне, скажа «дунгыз», павернецца і сыдзе. Так што свіння – абавязкова. Але камуністы былі горшыя за любы набег і забіралі ўсё, каб з голаду мёрлі, проста каб забіць голадам непакорлівых, якія падымалі ў 30-я гг. паўстанні супраць Саветаў. І нікуды не ўцячэш, нікога з вёсак не выпускалі, на станцыях лавілі.

Мне расказвалі, як у Галадамор у вёсцы па начах хадзілі групы камсамольскіх актывістаў і глядзелі, у каго падымаецца дым з трубы, а потым урываліся ў хату, каб шукаць схаваную ежу. Старая казала, што яе бацька ставіў на печ вялікі казан, у якім кіпяцілі ваду для апраўдання, маўляў, мы з голаду заварваем вішнёвыя галінкі, а прадуктаў ужо няма, ужо ўсё раней забралі.

А зараз пастаўце сабе пытанне, як украінцы ставіліся да рускіх пасля арганізаванага Масквой Галадамору?

Адкрыю вам сакрэт: украінцы змагаліся з расейскай уладай увесь час. І Мазепа, і Пятлюра, хацелі аднаго і таго ж – Незалежнасці (з вялікай літары). У канцы 20-х гг. эстафету барацьбы перахапілі маладыя афіцэры на чале з Я. Канавальцам. Потым быў С. Бандэра, пра якога прафаны расказваюць легкаверным жахлівыя байкі, забываючыся сказаць, што ён амаль усю вайну прасядзеў у нямецкім канцлагеры Заксэнхаўзен, злева ў яго была камера Я. Джугашвілі, справа – генерала Карбышава. Потым на змену бандэраўцам прыйшлі «шасцідзесятнікі», потым былі дысідэнты, потым В. Чарнавіл з РУХам, а потым узнёслая ў марах незалежнасць ад Масквы. Я зноў збіўся на гісторыю, хоць гэта не наша тэма на дадзены момант. Паўтаруся, што ўкраінцы ніколі не пераставалі змагацца за свае правы. У мардоўскіх лагерах на працягу 40 – 80 гг. пераважную большасць палітвязняў складалі ўкраінцы. Так, землякі і аднаверцы, не ў крыўду будзе сказана, але татараў, башкір і прадстаўнікоў іншых народаў РФСР тамака былі адзінкі. Мне давялося быць асабіста знаёмым з адным былым бандэраўцам, які адкруціў пад 30 гадоў па лагерах, але так і не зламаўся.

І ніколі ўкраінцы не лічылі рускіх братамі. Той, хто не згаджаецца з такім сцвярджэннем, або філістар, або зламысны крывадушнік.

І так – украінцам прыходзілася часам страляць у сваіх братоў, якія ваявалі за расейскую імперыю, служылі вялікаму і магутнаму СССР, што насілі пагоны НКУС. Такі сумны лёс народа без дзяржавы.

Але без гэтага, здаецца, ніяк…