«Пострасійскае» пачынае змяняць «постсавецкае» – Вадзім Штэпа

Прыняты нядаўна ва Украіне закон аб забароне выканання расійскай музыкі ў грамадскіх месцах і медыя выглядае вельмі характэрна. Размова не ідзе аб забароне рускамоўных песень, якія могуць складаць і ўкраінскія аўтары – абмяжоўваюцца толькі творы, напісаныя грамадзянамі Расіі пасля 1991 года. Гэта значыць, тут назіраецца не «ўшчамленне рускай культуры», у якім крамлёўская прапаганда рэгулярна абвінавачвае Украіну і іншыя краіны, але музычную творчасць, створаную менавіта ў «постсавецкай Расіі». А расійская поп-музыка гэтага перыяду даволі яскрава адлюстравала спецыфіку дзяржавы разам з бандыцкім «шансонам» і найноўшымі імперскімі гімнамі. Украіна, якая жадае абараніць ад іх сваю культурную прастору, фактычна прыняла пострасійскі закон. Пра гэта ў сваёй калонцы на «Радыё Свабода» распавёў расійскі публіцыст, філосаф і паэт Вадзім Штэпа.

Слова «пострасійскі» часам ужо мільгае ў сацсетках, але ў цэлым застаецца пакуль гэтак жа нязвыклым, якім быў тэрмін «постсавецкі» ў 1991 годзе. Дарэчы, цікава адзначыць, што яго ўпершыню сталі ўжываць яшчэ ў 1990-м, калі СССР фармальна захоўваўся, аднак саюзныя рэспублікі адна за адной прымалі дэкларацыі аб суверэнітэце. І парадокс быў у тым, што гэтую «постсавецкую» ўладу прадстаўлялі абраныя рэспубліканскія вярхоўныя рады, якія змянілі «вертыкаль» КПСС.

«Дзень Расіі» 12 чэрвеня слушней называць Днём краіны, якая не адбылася, паколькі практычна ўсе палажэнні расійскай Дэкларацыі аб суверэнітэце 1990 года сёння гучаць зусім па-дысідэнцку.

«Постсавецкай Расіі» як новай дэмакратычнай федэрацыі, якая падтрымлівае са сваімі суседзямі раўнапраўныя і ўзаемапаважлівыя адносіны, відавочна не атрымалася. Хутчэй пайшоў зваротны гістарычны працэс – цяперашняя Расія наўпрост атаясамлівае сябе з дасавецкай імперыяй.

Вельмі невыпадковыя пуцінскія заявы аб Пятры I, які «вяртаў землі». І сёння, пасля акупацыі ўкраінскага Херсона, крамліўскія чыноўнікі, якія наведваюць яго, гавораць аб прыходзе Расіі сюды «назаўжды». Ізноў успомнілі вернуты ва ўжыванне яшчэ ў 2014 годзе тэрмін кацярынінскай эпохі «Наваросія», які азначае геаграфічнае пашырэнне Расіі. Увогуле дактрына «гістарычнай Расіі» ходкая ў прапагандыстаў і дэманстратыўна змешвае сучасную Расійскую Федэрацыю з Расійскай імперыяй, адлюстроўваючы межы другой «нашымі» і спрэс ігнаруючы прызнаныя міжнародным правам нацыянальна-дзяржаўныя перамены постімперскай эпохі.

Можа быць, слова «Расія», якое з’явілася на сусветнай карце ў 1721 годзе адначасова з «імперыяй», само па сабе, імпліцытна, нясе імперскія сэнсы?

Таму спроба народных дэпутатаў РСФСР 1990 года пазбавіць яе гэтых сэнсаў аказалася загадзя правальнай. Ваенная экспансія «постсавецкай Расіі» за яе знешнія межы пачалася фактычна адразу ж пасля ліквідацыі СССР – гэта і ўтрыманне Прыднястроўя, і ўвод «міратворцаў» у Абхазію. А ўвесці надзвычайнае становішча ў непакорлівай Чачні Ельцын паспрабаваў яшчэ ў лістападзе 1991 года. Гэта значыць, рыхтуючыся да Белавежскай адмены ўжо прывіднага СССР, за «тэрытарыяльную цэласнасць» РСФСР, тым не менш, ён быў гатовы ваяваць. Так – утоена, але імкліва – адбывалася рэстаўрацыя імперыі, тады як публіка гучна цешылася яе «крушэнню». Але яно аказалася толькі сімвалічнай зменай імперскай абалонкі…

Пісьменнік Уладзімір Сарокін, які некалі прадказаў ператварэнне постсавецкай Расіі ў суцэльны «дзень апрычніка», сёння заўважае: «Зараз нам давядзецца пахаваць новую расійскую імперыю разам з савецкай». Аднак цяперашнія «ўладальнікі дум» расійскай апазіцыі з ім рашуча не згодныя. Яны, як правіла, усё яшчэ мараць пра нейкую «цудоўную Расію будучыні», мяркуючы, што пуцінскі рэжым з’яўляецца нейкім выпадковым гістарычным скажэннем, а таксама не жадаючы прызнаць «нязручную» думку, што Расія проста вярнулася на зыходную для сябе імперскую каляіну.

Напрыклад, палітолаг Уладзімір Пастухоў, разважаючы аб вычарпанасці імперыі, у канчатковым выніку выходзіць на тую ж каляіну – для яго вышэйшай каштоўнасцю ўсё роўна аказваецца «дзяржаўная цэласнасць Расіі». Ён заклікае да федэрацыі, але пры гэтым заяўляе, што ніякай дамовы суб’ектаў яна не павінна прадугледжваць. І ўвогуле, павінна складацца з «20-30 рэгіёнаў», межы якіх будуць «добра прадуманыя» і верагодна, прызначаныя аднекуль «зверху». Пры гэтым рашуча  незразумела, чым гэтая федэратыўная мадэль адрозніваецца ад ранейшай імперыі. Як і тое, адкуль у гэтага ўраджэнца Кіева і жыхара Лондана такі непазбыўны масквацэнтрызм? Але мабыць, тут мы маем справу з вельмі глыбокімі ментальнымі стэрэатыпамі, якія ўласцівыя многім «лідарам расійскай апазіцыі» – і Леаніду Волкаву, і Гары Каспараву… Толькі Міхаіл Хадаркоўскі спрабуе зазірнуць у пострасійскую будучыню, але і ў яго гэты прагноз спалучаны са страхам «распаду». Хоць сам гэты жахлівы фантом – паказчык усё таго ж цэнтралісцкага мыслення.

Ні Літва, ні Украіна ў 1991 годзе не выступалі за «распад СССР», але патрабавалі прызнання палітычнай суб’ектнасці сваіх рэспублік. А ўжо як і пра што яны пасля дамовяцца – справа іх саміх.

Па сутнасці, постсавецкая Расія ў 1990 годзе пачалася з абвяшчэння сябе як новага палітычнага суб’екта. Аднак аб новых суб’ектах цяперашнія расійскія апазіцыянеры не разважаюць і не атаясамляюць сябе з імі – хоць праект Маскоўскай рэспублікі выглядаў бы даволі цікавым. Яны занадта абвыклі да «расійскіх» катэгорый – падобна таму, як публіцысты перабудоўнай эпохі бясконца спрачаліся аб розных версіях «сацыялізму». Вынік, на мой погляд, будзе падобным.