Чаму Дзень Памяці (Хәтер көне) — гэта не толькі ў кастрычніку і не толькі пра татараў

У Татарстане 12 кастрычніка (хоць Крэмль усяк спрабуе перанесці гэты дзень на 15 кастрычніка і падмяніць самую яго сутнасць) — Дзень Памяці загінуўшых воінаў-абаронцаў Казані ад рускіх захопнікаў.

Калісьці мы самі вырашалі, якіх герояў нам шанаваць, якія дні адзначаць, у што верыць і да чаго імкнуцца. Цяпер жа Масква ўсё нам гэта імкнецца дыктаваць. Без указу з Масквы мы зараз не маем права ні на што. Але як Масква займела гэтую ўладу над намі? Якім шляхам наш былы васал стаў не проста сюзерэнам над намі, а цэлым гаспадаром? Нам гэта нават забараняюць памятаць. Але мы не забыліся і не забудземся. Мы будзем змагацца, пакуль існуем. Бо толькі гэтая барацьба і дазваляе нам існаваць, а не быць цалкам знішчанымі імперскімі акупантамі. Пра тое, чаму Хәтер Көне – гэта не толькі пра татараў, распавядае інфармацыйна-аналітычная старонка рэгіёну Ідэль-Урала «Алтын Міраҫ/Залатая спадчына».

Самым чорным, самым трагічным днём у гісторыі татарскага народа стала 12 кастрычніка 1552 года. Менавіта тады пасля 41-дзённага штурму ўпала сталіца татараў, і 150-тысячнае войска Івана Грознага разграміла квітнеючае Казанскае ханства. 30-тысячнае войска абаронцаў Казані падчас баёў было поўнасцю знішчана. Крывавага Івана не задаволілі і такія ахвяры. Пасля ўварвання ў Казань рускія каланізатары зрабілі страшную разню. «Усё мужчынскае насельніцтва вялізнага горада было знішчана. З мужчын быў пакінуты ў жывых толькі адзін хан Ядыгар. З жанчынамі было паступлена гэтак жа жорстка: цар аддаў іх у поўнае распараджэнне сваім салдатам: іх гвалтавалі і забівалі… Горад уяўляў жудаснае відовішча: палалі пажары, дамы былі разрабаваны, вуліцы былі завалены трупамі, усюды відаць былі патокі крыві» (М. Худзякоў, «Нарысы па гісторыі Казанскага ханства»). Для ўезду Івана Грознага ў горад ледзь змаглі ачысціць адну вуліцу, і тое ў даўжыню ўсяго сто сажняў.

Падзенне Казані стала пачаткам агульнай трагедыі мусульманскіх народаў свету, у прыватнасці цюркскіх мусульман. Паколькі захоп Казані ў 1552 годзе адкрыў перад царскай Расеяй шлях для далейшай агрэсіі і акупацыі іншых народаў. З падзеннем Казанскага ханства ўпала частка башкірскіх земляў, праз два гады ў руках царскай Расеі аказалася Астраханскае ханства. У 1557 годзе рукі Масквы дацягнуліся да Нагайскай арды і іншай часткі башкірскіх земляў, а ў 1561 годзе ўжо загінула Сібірскае ханства і астатняя частка башкірскіх земляў. Далей, царская Расея адправіла свае войскі для заняволення народаў Сярэдняй Азіі. У 1783 годзе Расея захапіла Крым. Потым была акупацыя народаў Каўказа. З захопам Крыма перад Расеяй адкрылася магчымасць прыняць удзел у ліквідацыі Асманскай дзяржавы, якая была мусульманскіх народаў свету. Бо скасаваўшы свайго роду буферную зону паміж Масквой і Стамбулам, Расея змагла кінуць свае асноўныя сілы супраць Асманскай дзяржавы, што ў далейшым дало ёй магчымасць узяць удзел нават у акупацыі самога Стамбула.

З прыходам да ўлады бальшавікоў у 1917 г. татары і іншыя народы не атрымалі жаданай незалежнасці. Іх змаглі падмануць, паабяцаўшы аўтаномію ў складзе савецкай Расеі і свабоду веры. У выніку яны засталіся пад уладай рускага бота. Больш за тое, камуністы змянілі пісьменнасць татараў, каб адарваць іх ад уласнай спадчыны і выхаваць заўзятымі камуністамі і атэістамі. Тое ж кранула і башкір.

З 1989 года ў Татарстане ўзнікае традыцыя правядзення ў сярэдзіне кастрычніка штогадовага мерапрыемства пад назвай Хәтер көне з памінаннем воінаў 1552 года, якія змагаліся з рускім каланізатарам. Спачатку гэта было шматтысячнае шэсце па цэнтральных вуліцах Казані. У 2000-х гадах улады шэсце забаранілі, дазволіўшы праводзіць толькі мітынг, які спачатку праходзіў на Плошчы Свабоды, затым каля плошчы перад тэатрам горада Камала, а пазней — ужо наводшыбе, у парку Цінчурына. Сёння пад забарону падпадае правядзенне ўжо самога мерапрыемства. Так, у 2020 годзе ўлады Татарстана першапачаткова забаранілі праводзіць традыцыйны мітынг, прысвечаны Хәтер көне, у той жа час яны даюць дабро нашчадкам рускіх акупантаў на правядзенне 10 лістапада богаслужэння па сваіх «героях», якія ўдзельнічалі ў захопе Казані, побач з храмам-помнікам у акваторыі ракі Казанка.

Памятаць аб трагічнай даце 1552 года павінны не толькі татары, башкіры, каўказцы, крымскія татары, якія адчулі на сабе ўсе горкія наступствы падзення Казані. Памятаць павінны аб гэтай даце і сучасныя туркі, продкі якіх з-за палітычнай слабасці і недальнабачнасці, якая напаткала іх дзяржаву, не аказалі дапамогу сваім аднаверцам ні ў адным з вышэйзгаданых рэгіёнаў. Што прывяло да акупацыі, каланізацыі, генацыду гэтых народаў, да іх дэпартацыі і асіміляцыі. А затым і да іміграцыі ўсіх якія жывуць паўночней мусульман, нашчадкі якіх жывуць у сучаснай Турцыі дагэтуль.

Памятаць павінны мусульманскія народы ўсяго свету, як яны памятаюць акупацыю Палестыны і іншыя горкія старонкі гісторыі.

Памятаць аб гэтым павінны ў першую чаргу рускія і каяцца за свае злачынствы супраць мусульманскіх народаў, падобна таму як памятаюць і каюцца немцы за злачынствы, учыненыя імі больш за паўстагоддзя таму. Злачынствы немцаў доўжыліся ўсяго дзесяцігоддзе, а злачынствы рускай дзяржавы былі нашмат горшыя, і яны працягваюцца на працягу 470 гадоў.

Кожны павінен ведаць, што 12 кастрычніка 1552 года ўпала Казань, але не паў татарскі народ.

Продкі сучасных татараў не пагадзіліся з каланізацыяй сваёй тэрыторыі, таму па ўсёй зямлі Казанскага ханства ўздымаліся паўстанні супраць каланізатара. Пасля падзення Казані татары не толькі змаглі выжыць ва ўмовах імперскага прыгнёту і гвалтоўнага хрышчэння, але і змаглі захаваць сваю рэлігійную і нацыянальную самасвядомасць. Вось ужо 470 год татары знаходзяцца пад акупацыяй, падобнага яшчэ не было ў гісторыі ні ў аднаго мусульманскага народа. На працягу гэтага часу з памяці татараў спрабуюць сцерці гісторыю акупацыі Татарстана. Таксама са свядомасці татараў спрабуюць вытруціць саму ідэю аб вызваленні і поўнай незалежнасці, спрабуюць асіміляваць, пазбавіць культурных каштоўнасцяў, пазбавіць мовы, якая падобна кансерванту перашкаджае палітыцы асіміляцыі.

Мы павінны памятаць не толькі падзенне Казані ў 1552 годзе, але і генацыд татарскага народа, гвалтоўнае хрышчэнне, гераічныя подзвігі продкаў, якія аддавалі свае жыцці, захоўвалі сваю веру і спрабавалі скінуць з сябе і сваіх дзяцей ярмо рускага каланізатара. Мы не павінны забываць пра падступства рускіх, калі пры змене рэжымаў (у 1917 і 1992 гадах) у татараў і башкір была магчымасць дамагчыся доўгачаканай, поўнай незалежнасці, але рускія змаглі падмануць нашы народы і пад рознымі падставамі захаваць сваю акупацыю.

Мы павінны ўспамінаць аб страце намі дзяржаўнасці не адзін раз у годзе, а памятаць усе 365 дзён. Хәтер көне — гэта толькі сімвал і дата для правядзення мерапрыемстваў. Гэты дзень будзе пазбаўлены сэнсу, калі наша жыццё будзе падобнае да жыцця манкурта, здрадніка і калабаранта, а нашай культурай будзе культура акупанта.

Татары не патрабуюць дазволу ўладаў, каб памятаць 1552 год і іншыя трагедыі, што зваліліся на іх плечы. Ім не патрэбны для гэтага дазвол пракуратуры, бо месца Хәтер көне і ўсяго, што звязана з ім, у нашых сэрцах, ніхто не зможа завастрыць нашыя сэрцы ў турмы, ніхто не зможа прымусіць нас забыцца пра трагедыі, якія напаткалі нашыя народы. Мы можам збіраць у сябе сваякоў і праводзіць Куръан ашлары, каб данесці да іх сапраўдны сэнс Хәтер көне, а таксама тыя трагедыі, што напаткалі нашы народы. І мы можам маліцца за душы пакутнікаў 1552 года і наступных стагоддзяў.

Памяць аб трагедыі 1552 года і наступных падзеях дазволіць нам захаваць унутраны ідэалагічны, палітычны компас, дапаможа нам не забыцца: хто мы і адкуль? Хто наш сябар, а хто вораг? Хто герой, а хто здраднік? Гэта дата і іншыя трагедыі нашых народаў аб’ядноўваюць на сваёй платформе ўсе незалежныя палітычныя сілы і рухі татарскага і башкірскага народаў, задаюць адзіны вектар мыслення і руху.

Татарскі і башкірскі народы даўно б змаглі вярнуць сваю незалежнасць, аднак такія здраднікі, як Шах-Алі і ягоныя «нашчадкі», не давалі і не даюць гэтага зрабіць. Мы ўсе памятаем, як у 1990-ыя гады пад маркай прыняцця ўласнай канстытуцыі і дамовы аб размежаванні паўнамоцтваў прадстаўнікі былой савецкай наменклатуры на чале з Шайміевым змаглі супакоіць народ Татарстана, які жадаў выхаду з-пад каланіяльнага падпарадкавання Расеі.

Прыкладна той жа лёс, і па тым жа сцэнары, напаткаў і башкірскі народ. Сёння справу Шайміева ў Татарстане працягвае Мініханаў і яго аднадумцы. А справу Рахімава ў Башкартастане працягвае Хабіраў. Сёння ўлады Татарстана на чале з Мініханавым і ўлады Башкартастана на чале з Хабіравым хочуць адарваць людзей ад сваёй рэальнай гісторыі, каб татарскі і башкірскі народы перасталі лічыць сябе акупаваным і не патрабавалі поўнай незалежнасці.

Пацвярджэннем таму служыць забарона кнігі Вахіта Імамава «Схаваная гісторыя татараў», забарона выканкамам Казані і пракуратуры на правядзенне ў кастрычніку 2020 года Хәтер көне, на якім кожны год успамінаюць абаронцаў Казані 1552 года, якія загінулі пры абароне горада ад войскаў Івана Грознага. Таксама на пастаяннай аснове ўзбуджаюцца адміністрацыйныя і крымінальныя справы супраць актывістаў з мэтай спыніць дзейнасць грамадскіх арганізацый і рухаў, якія змагаюцца за захаванне ідэі аб незалежнасці і крытыкуюць прарасейскі курс уладаў Татарстана і Башкартастана. Сёння татарстанскія і бакартастанскія ўлады мэтанакіравана праводзяць палітыку па дэмантажы ў свядомасці татарскага і башкірскага народаў ідэі аб акупацыі і поўнай незалежнасці ад Расеі. Больш за тое, яны спрабуюць прывіць народу ідэю: Расея — бацькоўскі дом.

Масква і іх памагатыя ў асобе ўлад Татарстана і Башкартастана маюць надзеі на тое, што мы забудзем сваю гісторыю, забудзем такіх герояў, як Кул Шарыф, Салават Юлай, Алі-Акрам, Батырша… Сёння абавязкам кожнага з’яўляецца не забываць і данесці да сваіх дзяцей і навакольных важныя старонкі гісторыі нашага народа, не вывучаныя ўрокі якой не дадуць нам магчымасць рухацца наперад!